De verdere differentiatie van de jaarmarkten
Ontstaan weekmarkten

Bij de behandeling van economische ontwikkelingen tussen 1500 en 1650 kwam ter sprake, dat deze periode werd gekenmerkt door nieuwe economische activiteiten, een stijgend prijspeil en investeringen in landaanwinning en verbetering. In de jaren tussen 1500 en 1750 was er een steeds verdere doordringing van de geldekonomie op het platteland. Kooplieden uit de steden dreven handel met steeds verder van elkaar verwijderde gebieden. Dit leidde tot de invoer van broodgraan uit Oost-Europa. Scheepvaarttechnieken verbeterden, zodat de handelswegen over zee veranderden. De investeringen die de kooplieden op het platteland verrichtten en daaraan gepaard de toenemende produktie voor de markt had grote gevolgen voor het karakter van de markten. Er treedt een nog verdergaande differentiatie en specialisatie-proces op, vooral naar de streek en naar het seizoen, terwijl een uiting van de toenemende handel is, dat er weekmarkten gaan ontstaan.

differentiatie

Wat de differentiatie op de jaarmarkten betreft: in de Zuidwesthoek van Friesland ontstond bijvoorbeeld een specialisatie in varkensmarkten, die van begin september tot half oktober in Oosterlittens, Bolsward, IJlst, Heeg, Woudsend, Bedum, Balk en Wolvega werden gehouden. In de Wouden specialiseerde men zich meer op graanmarkten, al bleef in de meeste plaatsen ook een jaarmarkt die algemeen was bestaan. Vlasmarkten waren er bijvoorbeeld in Holwerd, Oostermeer, Lippenhuizen, Franeker, Stiens, Grouw, Beetsterzwaag en Ureterp. Om te beginnen in de 15e eeuw zijn er wel een twintigtal paardemarkten geweest, die het gehele jaar door van begin april tot september, op bepaalde data werden gehouden. Een bekende paardenmarkt was de markt in Oudeschoot, de 'Schotermarkt'.

weekmarkten

De invoer van vooral langer houdbare produkten uit andere streken zoals granen, betekende, dat de boeren zich meer konden gaan concentreren op de produktie van kort houdbare veeteeltprodukten, zoals melk, boter en kaas die op de markt werden verhandeld. Deze ontwikkeling deed zich vooral voor in de kuststrook; verder landinwaarts bleef het produktiesysteem zoals het in de middeleeuwen geweest was. Verder waren er aan de oostkust ook nieuwe ekonomische aktiviteiten, met name het opvoeren van de produktie van turf, waarvoor kooplieden uit het westen investeringen verrichtten. Dit leidde tot de opkomst van Blokzijl. De weekmarkten zijn voor het eerst aan het begin van de 15e eeuw ontstaan, een indicatie voor het feit, dat men in de desbetreffende streek voor een groot gedeelte voor de markt ging produceren en minder op zelfvoorziening was ingesteld. In Friesland is het eerste bewijs voor het bestaan van een weekmarkt een privilegebrief uit 1379 van Karel IV, waarin deze aan de stad IJlst behalve een vrije jaarmarkt ook een weekmarkt op maandag toestaat. Het marktrecht van Franeker stelde in 1402 regels op voor een weekmarkt, en Bolsward en Sneek hadden reeds voor 1450 een weekmarkt. Joure kreeg volgens een marktbrief uit 1466 een weekmarkt op maandag en Dokkum in 1517 op donderdag. Sloten kreeg er een op vrijdag in 1559. Wat het onderzoeksgebied betreft: Oldemarkt had een weekmarkt op dinsdag en Schoterbueren had sinds 1512 een weekmarkt op donderdag. 'Dat dorpe Schoterbueren is een wekmarkt,alle donderdagen een jaar langk nae diesen dato to holden, consentiere 18 juni,anno 1512'. Ook de Wildemarkt in Gaasterland kende gedurende een bepaalde periode een weekmarkt. Tussen Balk en het Lijcklamabos werd gedurende de 'ses lopende weken na maij zaterdags' een weekmarkt gehouden. Uit de opsomming van weelmarkten in Friesland in de 15e en 16e eeuw blijkt,dat de weekmarkten in deze periode vrijwel uitsluitend in de grote steden werden gehouden. Voorzover ze in kleinere plaatsen werden gehouden gebeurde dit pas aan het begin van de 16e eeuw.

boterkopers

Voorzover de boeren de zuivelprodukten niet zelf aan de markt konden brengen kwam de figuur van de boterkoper als tussenhandelaar naar voren. Op zolder van het Kuinder gemeentehuis werd in 1948 een bord met 19 merken van boterkopers gevonden. Deze werden dus gebruikt om de vaten of partijen van het handelaarsmerk te voorzien. (1) Waar weekmarkten ontbraken waren het de tussenhandelaren, die de bederfelijke waren opkochten en lieten vervoeren naar verder weggelegen plaatsen. Boterkopers hielden in plaatsen waar geen weekmarkt was zitting in de herbergen, of ze gingen de boerderijen langs om de produkten op te kopen. Soms gingen boeren ook zelf wel naar jaar-of weekmarkten in verweg gelegen dorpen of steden, in tijden dat de wegen niet te onveilig waren en de marktvrede vrijheid van tol of van accijnsheffing mogelijk maakte.In de 16e en 17e en 18e eeuw woonden er veel boterkopers in Kuinre. Op het belang van de boterhandel aldaar ook voor de 16e eeuw werd reeds gewezen. Er waren later commissionairs (boterhandelaren) uit Kuinre, die een vaste standplaats hadden op de markt in Amsterdam. De Kuinder boterkopers hadden hun standplaats bij de herberg "De Valk". De boterhandel was voor Kuinre belangrijk, omdat de havenplaats gunstig lag voor de uitvoer van goederen uit het wijde achterland waar de veeboeren woonden. Het gemeentearchief Amsterdam bewaart in zijn protocollen een protest, gericht tot de edel groot achtbare heeren burgemeesteren en regeerders der stad Amsterdam verzonden op 11 augustus 1733. Inhoud: voor herberg "De Valk" was een vaste standplaats weer verdeeld in afzonderlijke standplaatsen waarom i.v.m. de gunstige ligging werd geloot. Nu komen de boter-koopers van Vriesland s' morgens vroeg de beste plaatsen van de Kuindersen innemen, en vele malen werd de Friese boter, minder in achting en prijs als de Kuijnder, voor Kuijnder boter verkocht. De Kuindersen verzoeken, zoals zij van de Hollandse booterkoopers afgescheiden zijn, ook van de Friese te worden afgescheiden. Hieronder ziet u merken van Kuinder boterkopers uit de 18e eeuw.

productiestructuur

(1) Heerenveense Koerier 13-12-1956