De marktplaats Kuinre

De aktiviteiten van de heren van Kuinre die tussen ongeveer 1200 en 1399 de heerlijkheid Kuinre in bezit hadden maken duidelijk, dat er in dit gebied dan al sprake is van handel; de zelfstandigheid van de heren van Kuinre en de betekenis van de handel kwamen tot uiting in de munten, die zij uitgaven. In eerste instantie bezaten alleen de bisschoppen en hertogen en bijvoorbeeld de graven van Henegouwen in hun kwaliteit van rijksvorsten het recht om munten te slaan. Maar lagere heren die zich aan het gezag van de rijksvorsten onttrokken zagen voordelen in het slaan van eigen munten; dit leidde tot de opening van vele kleine munthuizen door heren, die zich het recht om munten te slaan aanmaten, vaak zonder dat zij daar recht toe hadden. Zoals gezegd deden ook de heren van Kuinre dit. De meeste van hun munten stammen uit de veertiende eeuw. Dikwijls werden door hen minderwaardige nabootsingen vervaardigd van door koningen en landsheren in omloop gebrachte soorten, zodat de benadeelde vorsten van centra van valse-munterij of "hagemunten" spraken. (2) De munten van de heren van Kuinre zijn meer dan een eeuw in omloop geweest en zijn teruggevonden in Rijnsburg bij Leiden en in Hagensdrup in Denemarken. De oudste bewaard gebleven munten waren van "graaf" Henric.(5) De laatste graaf met deze voornaam was in 1331 reeds overleden. In de 13e eeuw komt deze naam herhaaldelijk voor, zodat de munten op zijn laatst uit het eerste kwart der 14e eeuw kunnen dateren. Ouder dan het derde kwart van de 13e eeuw kunnen zij niet zijn, want het zijn vaak navolgingen van Engelese munten uit de tijd van de Engelse Hendrik III (1250-1272). Op de munten staat "comes" dat "graaf" betekent, evenwel niet op alle. Deze munten maken de indruk, gelijkwaardig te zijn aan de munten, waarvan het ontwerp overgenomen was, maar ze waren van zeer slecht zilvergehalte. Toch is het blijkbaar gelukt, de munten gedurende bijna een eeuw in omloop te brengen. Om enkele voorbeelden te noemen: er zijn esterlins van het type van de Engelse vorst Hendrik III, geslagen waarschijnlijk door Hendrik II van Kuinre; de naam van de koning is trouwens bewaard gebleven, en het opschrift van de achterkant is: HEN-RICU-S-CO-MES-, CIVI-CUN-REN-SIS CIVITAS-CUNREN of: COI-CVN-REN-CIS wat de oorsprong van de stukken aangeeft. In Kuinre waren er volgens van Gelder naast de bovengenoemde munt ook andere munten van andere graven van Kuinre die Hendrik heetten, zoals Hendrik III, gestorven voor 1318. Ook zijn er munten van Jan I, heer van Kuinre, gestorven voor 1336 en Herman I, graaf van Kuinre, gestorven voor 1376. De heren van Kuinre imiteerden naast de Engelse munten exemplaren van vorsten uit Vlaanderen, en van de graven van Holland en Brabant. Zo zijn er tijdens de regeerperiode van Jan I of Johan I derniers geimiteerd van die van Floris V van Holland en esterlins met een wapenschild en een leeuw. Op 24 juli 1331 beleende Willem III, graaf van Holland, de heer van Kuinre voor een periode van zes weken per jaar met de jurisdictie van Emmeloord, een dorp gesitueerd op het eiland Schokland in de Zuiderzee. De heer van Kuinre opende hier vervolgens een muntplaats, waarvan de produkten, de bovengenoemde deniers van het Hollandse type, als opschrift dragen: MONETA EMELVVAR-MONETA CV-NRE-N.(3) Vaak vinden we op de munten het opschrift: MONETAIOHAN-MILITIS DE of IN CVINRE bij Johan van Kuinre. Hij noemde zich geen graaf meer, maar ' militis' wat betekende: 'heer'. Wat de vestiging van de munt op Schokland betreft: toen de heerlijkheid Kuinre was verkocht aan de bisschop van Utrecht en er allang geen munten meer werden geslagen, waren er op Schokland nog steeds stukken land die 'de Munte' genoemd werden. Uit 1432 is de volgende akte bekend: acte van overdracht door Ghijsen van Waver aan heer Albert van Waver van zes stukken land 'in de Munte' te Emelwarde. 19 oktober 1431. Met voorgaande stukken van 14 september 1406. 24 juni 1424. Met acte van quitantie voor de memorie, wegens betaalde 871/2 arnhemse gulden aan heer Albert. 10 juli 1432 4 charters. Reg nrs 106, 177, 209, 217. (4)

handel

Na de opgravingen bij de eerste burcht werden in het landschap ook de resten gevonden van een tweede burcht, die eind 14e, begin 15e eeuw gebouwd moet zijn. Ook bij deze burcht werd het Siegburger ongeglazuurde steengoed gevonden. Het aardewerk van het vroeg-duitse type, dat bij de eerste burcht werd gevonden, ontbrak echter geheel. Verder werden bij de tweede burcht Jacobakannen gevonden, naast trechterbekers en grote schenkkannen, waarvan men aanneemt, dat ze tussen 1375 en 1425 zijn vervaardigd. Ook vond men het geglazuurde, steengoed uit de duitse Rijnstreek bij de burcht.

Het is echter waarschijnlijk, dat in de middeleeuwen verschillende produkten werden verhandeld voor de lokale markt. Bijvoorbeeld bijprodukten, zoals gesponnen wol en niet gesponnen garen uit de schapenteelt. De boeren maakten verschillende produkten zelf in de huisnijverheid. Zo maakten boeren wel hun eigen textielpordukten, bijvoorbeeld het weefsel van de vijfschacht (stellingwerfs: "viefskaft") een primitief weefsel, waarvan bijvoorbeeld ruwwollen hemden werden gemaakt. Verder waren er huiden die overbleven na de slacht en overschotten aan eieren, appels en peren en kleinvee zoals lammeren en veulens die men voor eigen gebruik niet nodig had en die daarom op de markt konden worden verkocht. (zie Spahr van der Hoek). De zogenaamde rode boter, die in de omgeving van Kuinre werd geproduceerd, werd ook in het stadje verhandeld. Dit blijkt uit een schoutenbrief van 1448, wanneer Nolle Alberts en zijn vrouw aan de St Michielszusteren in Kampen jaarlijks een "hamburger vierendeel vath gueder roder pachtbotter" verkopen, jaarlijks te leveren op Allerheiligen binnen de vier marktdagen op den dijck ter Cuijnre in die wage. Blijkens het bovenstaande werd er boter verhandeld. Ook heeft Kuinre dan een boterwaag. In Kuinre in de middeleeuwen niets over bekend, maar zal wel net zo gegaan zijn als in andere plaatsen. Blijkbaar regelden de burgers in Kuinre zelf veel wat in verband stond met handel en markt, zoals het controleren van maten en gewichten. Dit wegen vond plaats in de waag. Er waren dan inkomsten voor de stad uit het wegen van bijvoorbeeld boter. Op bedrog werd streng gelet. De waag werd vaak verpacht aan iemand, die de zaken verder regelde; (over de verpachting wordt ook iets gezegd i.v.m Kuinre. Ik heb het ergens gelezen.) De pachter van de waag moest een eed afleggen: geen handel drijven in waren, ter weging aangeboden, geen boter toeschuiven aan de burgerij, zonder dat deze ervoor betaald had. De waagmeester moest ieder jaar rekening en verantwoording afleggen aan schout en burgemeesters. Het bericht uit 1448 dat hierboven werd genoemd geeft ook aan, dat er vier marktdagen waren op Allerheiligen. In zijn algemeenheid werden de voorjaarsmarkten in de veertiende eeuw gehouden tussen 14 dagen na pasen tot ongeveer St Vitus (15 juni). Het hoogtepunt lag omstreeks pinksteren, de maaiperiode was dan net voorbij en er was tijd om de markt te bezoeken, jonge dieren te verkopen of ossen en paarden aan te schaffen, die in de oogsttijd als trekkracht konden dienen. De najaarsmarkten lagen tussen eind augustus en eind oktober. De oogst was dan binnen of bezig binnen te komen en de boeren beschikten juist in deze periode over de overschotten aan akkerbouwprodukten, die op de markt konden worden verhandeld. Deze jaarmarkt in Kuinre werd zeer laat in het seizoen gehouden, want Allerheiligen valt op 12 november en dit ligt geheel aan het eind van het najaarsseizoen.

Wat betreft de middeleeuwen is er tav Kuinre over het ontstaan van de markten en de data waarop ze werden gehouden verder weinig bekend. De archieven van het stadje van voor 1600 zijn geheel verdwenen. Wel is er een buurrecht overgeleverd uit 1385. In dit buurrecht verleend de heer van Kuinre aan de burgers van het stadje allerlei prvileges. Het blijkt, dat Kuinre in 1385 minstens een vrije jaarmarkt had. "Item eenich coemen die in den vrijen jaarmarkt in onsen huijsen off voer onsen doeren zijn coepmanschap holt, die en is de heere geen stedegelt schuldich". Het buurrecht vermeld verder niet, op welke dag deze markt werd gehouden en welke produkten er werden verhandeld. Ook in Kuinre zal er wel een verband hebben bestaan tussen jaarmarkten en godsdienstige feesten. Al zijn daar geen bewijzen voor.

Kuinder koggen

In de 18e en 19e eeuw waren er Kuinder schippers, die zich veel met vrachtvervoer tussen verschillende plaatsen bezig hielden. Er zijn aanwijzingen dat dit in de middeleeuwen ook al het geval was. In verschillende bronnen is sprake van 'Kuinder koggen'. De kogge was in de middeleeuwen het eerste scheepstype, dat geschikt was voor vrachtvervoer over grotere afstand over zee en de ontwikkeling van het schip heeft bijgedragen aan de ontplooiing van de Hanzesteden in Nederland en Duitsland in de middeleeuwen. De Kuinder koggen werden oa gebruikt voor het vervoer van vee. Het is aannemelijk dat de Allerheiligenmarkt in Kuinre, die zeer laat in het seizoen werd gehouden, diende om het vee dat in de zomer werd vetgemest en voor de winter moest worden afgestoten, te verhandelen, waarna het met Kuinder koggen naar elders vervoerd werd. Over de Kuinder koggen is een afzonderlijk item gemaakt waarin enkele middeleeuwse bronnen genoemd worden.

doorvoerhaven

Kuinre als voorhaven van Kampen.

Kuinre fungeerde in de 15e en 16e eeuw als een voorhaven van Kampen. Emmeloord op Schokland was daarbij een overslaghaven, waarbij de goederen werden overgeslagen in kaagschepen. Veel goederen, die via Kuinre werden uitgevoerd werden verhandeld door kooplieden uit die stad. Uit verschillende gegevens blijkt het belang van Kuinre als voorhaven van deze machtige handelsstad. Tolvrijheid in Kuinre genoten de drie Hanzesteden en de Friezen van Stellingwerf, Doniawerstal, Schoterwerf. Kampen ontdoet zich blijkens een oorkonde van de tollen in Kuinre. De invloed van Kampen blijkt, wanneer de stad protesteert tegen plannen van de boeren langs de Tjonger om een dam in de rivier te bouwen, om een betere waterbeheersing mogelijk te maken. Kampen was bang, dat dit het scheepvaartverkeer van en naar Kuinre zou belemmeren. Ook in bestuurlijk opzicht hadden de Kamper kooplieden veel invloed. Collegie van de Smalle Verdeeling. Waterstaatkundige zaken. Toen Kampen protesteerde tegen de aanleg van een dam in de Tjonger, haastten de inwoners van Schoterland zich in 1474 te antwoorden dat ze zoiets niet van plan waren. Ze zouden geen dam maar een sluis aanleggen. 'De vijf kerspels in Schoterland schrijven aan de regering van Campen, dat zij niet voornemens zijn, den Kuinrestroom toe te dammen, maar er eene sluis aan te leggen, die de landen jaarlijks van de zee scheidt, zonder eenige schade voor steden en landen of verkorting van eenige vrijheid. De sluis zou zoo wijd en hoog gemaakt worden, dat er rijnschepen door konden varen, zoo als zij tot hiertoe in de Kuinre vaart gehad hadden'. (6)

Piet van der Lende. Laatst gewijzigd 22-05-2011.

Voetnoten

(1) Zie ook Kroes/Hol

(2) Dr Enno van Gelder, de Nederlandse munten, blz 35.

(3) Gebruikte litteratuur: P.O. de Chijs, Hooft van Iddekinge, Monnaie d'un seigneur de Cunre, frappe a Emmeloord, dans la Revue Belge de Numismatique 1867 blz 109.

(4) J Don, deel II blz 71, stukken betreffende de eigendom van de O.L. Vrouwenmemorie, nr 27: Emmeloord

(5) Het voorgaande uit Kamman blz 49.

(6) Het antwoord staat in 'Register van charters en bescheiden van het Oud Archief van Kampen'. Eerste deel. Van 1251 tot 1496. Kampen, K. van Hulst. 1862. Bovengenoemde tekst staat op bladzijde 234 (het cijfernummer is op de bladzijde verkeerd gedrukt, er staat 243) Bij nr 743: 1474.

samenstelling tekst en lay out pagina: Piet van der Lende